De toekomst van het stadsbos
September 2022 - Maart 2023
Voor het i-Tree 2.0-NL consortium
Hoe zorgen we ervoor dat onze steden leefbaar blijven, ondanks het warmer worden van het klimaat en de groeiende bevolking? Een belangrijke oplossing hiervoor is het aanleggen van meer groen in de stad: een stadsbos. Helaas wordt er niet genoeg aandacht besteed aan het belang van stedelijk groen door onze politieke, economische en technologische systemen.
Om de waarde van bomen in de stad op de politieke agenda te krijgen, heeft de USDA Forest Service in 2006 de i-Tree software ontwikkeld. Hiermee kunnen de ecosysteem diensten die bomen bieden, zoals schaduw en schonere lucht, in cijfers worden uitgedrukt. In 2019 werd de eerste versie toepasbaar in Nederland en in 2021 begon het drie jaar durende vervolg, i-Tree 2.0-NL. Dit project bestaat uit een consortium van 28 stakeholders die samen werken aan het verbeteren van de software door koelprestaties, groeicurves en use cases te onderzoeken. In ‘De Toekomst van het Stadsbos’ wordt een nieuw paradigma voor het stedelijk groen domein geschetst en geëxploreerd hoe de i-Tree software een rol kan spelen in deze transities.
Het stadsbos als kritieke infrastructuur
Het project begint met het begrijpen van de overkoepelende transities die nodig zijn om onze positie ten opzichte van groen te veranderen. Om de richting te verkennen waar het stedelijk domein heen zou moeten gaan en zo het kompas voor verandering te ijken. Dit kreeg vorm door een uitgebreid onderzoek naar literatuur, boeken, evenementen, documentaires, tijdschriften, gesprekken en conferenties met een relatie tot het groene domein. De uitdaging was om zo ‘native’ mogelijk te worden, de nuances en ontwikkelingen te begrijpen en mee te kunnen praten met de ‘groene taal’. Vijf maatschappelijke verschuivingen worden voorgesteld om van het oude naar het nieuwe paradigma te bewegen, om waar we vandaan komen te verruilen voor waar we heen willen.
Vijf veranderingen in hoe we ons verhouden tot het stadsbos, het integreren, financieel behandelen, hoe we ervoor samenwerken en hoe we er toegang tot verlenen.
Temmen van het wilde
Het ‘temmen van de natuur’ is een proces dat al gaande is sinds het begin van de menselijke beschaving. Landbouw was een van de eerste stappen in dit onomkeerbare proces van menselijk domineren. We begonnen de natuur te exploiteren als een mijn voor ons eigen voordeel. Een onhoudbare relatie van beheersen tussen mensen en niet-mensen.
Co-existentie
Naar een stad waar mens en natuur in symbiose samenleven. We bewegen naar een meer-dan-menselijke manier van denken en vertegenwoordigen ook de natuur in onze politieke, sociale en economische systemen door hen een stem en een plek aan tafel te geven. Waarin we ongelimiteerde groei inruilen voor een houdbaar model en levende systemen integreren in het ontwerp en beheer van de stad.
Geïsoleerde natuur
Eigenlijk zijn de meeste bomen in de stad wees. We behandelen ze als losse entiteiten langs ons menselijk wegennet met een standaard interval van tussenruimte, waarbij verbinding en communicatie wordt uitgesloten. We forceren organische materiaal in geometrisch grid en praten in grijs, rood, blauw en groen in plaats van gradiënten. Onze stad is een grijze erfenis met verharding van gevel tot gevel, waarbij de menselijke mobiliteit wordt gediend maar die van niet-mensen voor lief wordt genomen. Een stedelijk systeem vol silo’s en centralisatie, losgekoppeld van de lange termijn cycli van de natuur.
Wood-wide-web
Naar een stad waar ecologische systemen de kans hebben om te verbinden. Op zoek naar de moed en de kracht die nodig is om los te komen van ons raster, korte termijn cycli en mens als middelpunt van de wereld. Naar een plek waar we het decentrale karakter van het plantenrijk als inspiratie gebruiken en ons gaan organiseren in harmonie. Waar we het stedelijk groen ontketenen, ruimte voor toeval inbouwen en emergente eigenschappen hun loop kunnen laten gaan.
Teleurstellende getallen
Bomen in de stad worden gemiddeld 30 jaar oud, terwijl de piek in ecosysteem diensten pas begint bij 50. Het stadsbos staat op de kostenkant van de gemeente balans, terwijl een zorgverzekeraar, waterbeheerder, en vastgoedeigenaar net zo goed baat hebben bij de aanwezigheid van groen. We zijn gericht op het onderhouden van onze grijze infrastructuur, die over tijd in waarde afneemt. Terwijl het beheer van groene infrastructuur juist leidt tot exponentiële stijging in voordelen.
Collectieve schouders
Naar een nieuwe positie binnen onze bureaucratische regimes en rechtvaardige waardering van natuur, zowel kwalitatief als in getallen. Nieuwe markten, prijzen en gezamenlijke verantwoordelijkheden die passen bij het wezenlijke belang van het in stand houden van een leefbare stad. Een financiële structuur die belanghebbenden samenbrengt en gezamenlijk financieren, bezitten en onderhouden mogelijk maakt.
Gebrek aan stedelijkheid
De rol van de publieke ruimte is veranderd. Vroeger was de straat het centrale punt voor sociale interactie, de weg was smal en het trottoir was breed. Door toenemend verkeer en focus op efficiëntie is de straat een anonieme transportader geworden met beperkte ruimte voor groen. De gemeenschap heeft plaats gemaakt voor los gebonden individuen. De sociale cohesie staat onder druk en met het verval van de openbare ruimte het uitsterven van onze gemeenschappelijke taal.
Gedeeld verhaal
Naar een nieuw sociaal-cultureel stadsbosverhaal verder dan decoratie en esthetiek. De bomen in de stad als identiteitsdragers, het fundament voor ons sociaal contract met onze lokale omgeving. Plekken die bottom-up voor en door haar bewoners worden vormgegeven. Een nieuw gedeeld verhaal om onze steden samen te laten ademenen door collectief eigenaarschap en onderhoud.
Ongelijke toegang
De toegang tot het stadsbos is ongelijk verdeeld. Er is een sterke relatie tussen boomkroon bedekking en huishoudelijk inkomen, wat maakt dat het beperkte groen ook nog eens niet voor iedereen is weggelegd.
Ruimtelijke solidariteit
Naar toegankelijke en inclusieve stadslandschappen. Beginnend bij gemarginaliseerde burgers en ondervertegenwoordigde gebieden. Naar duidelijke doelstellingen als leidraad voor besluitvorming over een rechtvaardiger stedelijk milieu.
Vijf veranderingen, één stip op de horizon: het stadsbos als kritieke infrastructuur. Het bepalen van deze wenselijke toekomst op een hoog abstractie niveau vormde het eerste deel van het project. Vervolgens zoomen de verdere delen steeds verder in op de processen en kansen binnen het stedelijk groen domein, om uiteindelijk in het laatste deel weer uit te zoomen naar de daadwerkelijk impact op een nieuw paradigma. De methode voor dit project bestond uit een melange van frame innovation, systemic design, participatory design, vision in design en speculative design.
Stakeholder procesreis publiek stedelijk groen
Het huidige systeem van stedelijk groen en de processen van de stakeholders zijn in kaart gebracht in 37 interviews. De procesreis illustreert de rol van de publieke groen sector in het proces van verstedelijking en legt de onderlinge verbanden bloot tussen de vijf onderzochte stakeholder groepen: academie, boomkwekerij, boomconsultant, gemeente en architect.
Kansen voor verbinding tussen stakeholders in het groendomein
De procesreis is gebruikt om te kijken waar kansen liggen voor het gebruik van de volgende generatie van de i-Tree software. In twee co-creatie sessies en een week van veldonderzoek zijn vijf kansgebieden gevonden voor het (her)verbinden van partijen in het domein.
Stadsplanning in lijn met het ritme van de natuur
Uit de set van vijf kansgebieden is het concept van het beheerdashboard gekozen en verder uitgewerkt, getest en geïtereerd met een aantal stakeholders. Het Urban Forest Portfolio verbindt gemeentelijk groenbeleid en groenbeheer en heeft als doel de levenscyclus van het stadsbos te integreren in stadsplanning, beheer en ontwerp. Het gebruik van i-Tree evolueert daarmee van statische toetsing naar dynamisch portfolio. De tijdsdimensie is de basis, want daar wordt op dit moment onvoldoende rekening mee gehouden. Architectuur renders met statische momentopnames van grote gezonde bomen, groenbeleid gebonden aan vierjarige politieke cycli en groenbeheer gericht op de beperking van groen; een groensysteem losgekoppeld van het ritme van de natuur.
Benieuwd naar het hele verslag?
Monitoren
In het Urban Forest Portfolio kunnen de levenscyclus en de ecosysteem diensten van een bomenbestand gemonitord worden op de verschillende schaalniveaus van gemeente, gebied en straat. Het geeft inzicht in de diversiteit van de soorten, de gestelde ambitie, maar ook de gelijkheid van verdeling over een bepaald gebied.
Transformeren
Het dashboard kan ook het bomenbestand van verschillende stedelijke scenario’s vergelijken, bijvoorbeeld voor of na een gebiedsontwikkeling. Door het kroonvolume van beide situaties van elkaar af te trekken wordt duidelijk of er gecompenseerd moet worden of dat er juist groen bij komt in een plan. Op basis hiervan kunnen harde eisen worden gesteld in de aanbesteding van een gebied.
Hoe maken we het nieuwe paradigma tastbaar?
Transities, paradigma verschuivingen en een nieuw gedeeld verhaal. Maar hoe? Het project zoomt een laatste keer uit om te onderzoeken hoe het huidige systeem eruit zou kunnen zien als de nieuwe toepassing van i-Tree actief zou worden gebruikt. Er worden acht concrete processen voorgesteld, zoals transparante communicatie met bewoners, nieuwe aanbestedingsregels, ruimtelijke input over boomprestaties in het ontwerpproces, en op lange termijn gemonitorde doelstellingen voor groen.
Deze acht voorstellen zijn logisch, mogelijk en relatief binnen handbereik. Om het stadsbos echt als kritieke infrastructuur te kunnen behandelen is meer nodig. De ‘Toekomst van het Stadsbos’ sluit daarom af met zes speculatieve ideeën, nog nét voor te stellen maar hypothetisch. Ze roepen vragen op waar de antwoorden nog van ontbreken, maar hebben het doel om te inspireren met een mogelijke toekomst die verder gaat dan wat momenteel haalbaar is en tart met de grondvesten van onze bestaande systemen. Deze speculaties zijn met opzet niet in het bestaande systeem geplaatst, omdat ze vragen om iets nieuws dat nog niet klaar is om te worden gevat in kaders, rollen en verantwoordelijkheden en geen recht zou doen aan de complexiteit van de problematiek. Maar wie weet op een dag wel.